1987 ല്‍ ആദ്യത്തെയും അവസാനത്തെയും നിയമസഭാപ്രവേശം; ജനപ്രതിനിധി എന്ന നിലയില്‍ സാധരണ മനുഷ്യരുടെ പ്രശ്‌നങ്ങളില്‍ ഇടപെട്ട മാഷ്; കൈക്കൂലിയായി കിട്ടിയ പാട്ട്; സഹോദരന്‍ അയ്യപ്പന്റെ പാതകള്‍ എപ്പോഴും പിന്‍തുടര്‍ന്ന സാനു മാഷ്; കൂട്ടുകാരായ വി.ആര്‍ കൃഷ്ണയ്യരും ഡോ.സി കെ രാമചന്ദ്രും ഒന്നിച്ചുള്ള സായാഹ്ന നടത്തങ്ങള്‍; 95-ാം വയസ്സില്‍ എഴുതി പൂര്‍ത്തിയാക്കിയ കുന്തിദേവി എന്ന നോവല്‍; പ്രിയ എഴുത്തുക്കാരന്‍ സാനു മാഷ് ഓര്‍മ്മയാകുമ്പോള്‍
വായിച്ചും എഴുതിയും പ്രസംഗിച്ചും ജീവിച്ച ഒരു മനുഷ്യന്‍. എം.കെ സാനു മാഷ്. മരണത്തിന് മുന്‍പ് എല്ലാ അര്‍ത്ഥത്തിലും ജീവിച്ച് തീര്‍ത്ത മനുഷ്യന്‍. പുസ്തകങ്ങള്‍, സൗഹൃദങ്ങള്‍, രാഷ്ട്രീയം അങ്ങനെ എല്ലാത്തിലും അദ്ദേഹം കൈവെച്ചു. ചെയ്യേണ്ട ജോലികളെ കൃത്യമായി ചെയ്തു തീര്‍ത്തു. അദ്ദേഹം ഇന്ന് നമ്മളെ വിട്ട് പോകുമ്പോള്‍ എഴുത്തിന്റെ ലോകത്ത് എന്തന്നില്ലാത്ത ഒരു ശൂന്യതയാണ് അനുഭവപ്പെടുന്നത്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ എഴുത്തിലെ ഒരോ വരികളും എല്ലാവരുടെയും ഹൃദയങ്ങളിലാണ് വരച്ചിടുന്നത്.
സൗഹൃദങ്ങളിലൂടെ..
നഗരജീവിതത്തില്‍ അത്യന്തം ആത്മീയമായ ഒരു സന്ധ്യാനടപ്പിന്റെ പാതകള്‍ ഇനി സ്മരണകളില്‍ മാത്രം. മലയാള സാഹിത്യത്തിന്റെ സൂര്യപ്രഭയായിരുന്ന പ്രൊഫസര്‍ എം കെ സാനുവിന്റെ അന്ത്യയാത്രയോടെ, നഗരത്തിന്റെ ചരിത്രമുദ്രയായിരുന്ന ആ സ്നേഹഭരിത കൂട്ടുകെട്ട് പൂര്‍ണമായും ഒടുവിലെത്തി.
എംജി റോഡും സുഭാഷ് പാര്‍ക്കും, ദര്‍ബാര്‍ ഹാള്‍ ഗ്രൗണ്ടും രാജേന്ദ്രമൈതാനവുമൊക്കെയായി മാറിയിരുന്നു ഈ സായാഹ്നനടപ്പിന്റെ സാക്ഷികളായി. ജസ്റ്റിസ് വി ആര്‍ കൃഷ്ണയ്യര്‍, ഡോ. സി കെ രാമചന്ദ്രന്‍, അഭിഭാഷകന്‍ അപ്പു നായര്‍, സഹോദരന്‍ അയ്യപ്പന്‍ എന്നിവരും ഒപ്പം ചേര്‍ന്ന ഈ കൂട്ടായ്മ, ആശയവിനിമയത്തിന്റെയും നര്‍മഭാവങ്ങളുടെയും പടരുന്ന വേദിയായിരുന്നു. വ്യക്തിപരമായ അനുഭവങ്ങളില്‍ നിന്ന് സാമൂഹ്യവും രാഷ്ട്രീയവുമായ വിഷയങ്ങള്‍ വരെയെത്തിയ അവരുടെ സംവാദങ്ങള്‍, ജാഗ്രതയോടെ നിരീക്ഷിക്കേണ്ട നിരവധി സത്യങ്ങളേകിയിരുന്നു.
സാനു മാഷ് ആദ്യം അയ്യപ്പനൊപ്പമായിരുന്നു നടപ്പുതുടങ്ങിയത്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ വേര്‍പാടിനുശേഷം കുറച്ച് കാലം ഒറ്റക്കായിരുന്നു. പിന്നീട് കൃഷ്ണയ്യരുടെ കൂട്ടായ്മയിലേയ്ക്ക് നടന്നതോടെ വീണ്ടും ജീവഭാവം വീണ്ടെടുത്തു. കൃഷ്ണയ്യറുടെ താല്പര്യമായിരുന്ന ഐസ്‌ക്രീവും കേസ്രിയും കൊണ്ടായിരുന്ന സാനു മാഷ് എന്നും കാത്തിരുന്നത്.
കൃഷ്ണയ്യരുടെ മരണശേഷം സാനുവിന്റെ മനസ്സിലുണ്ടായ ഇളകല്‍ അത്യന്തം വ്യക്തമായിരുന്നു. ''ഇനി ആരാണെന്നു ആര്ക്കറിയാം. മനസ്സിന് ബലം പോരാ...'' എന്ന അദ്ദേഹത്തിന്റെ വാക്കുകള്‍, കൂട്ടുകാരനുമായുള്ള ആത്മബന്ധത്തിന്റെ ആഴം വെളിപ്പെടുത്തുന്നു. പിന്നീട് രാമചന്ദ്രന്റെ കൂടെ വീണ്ടും നടപ്പു തുടര്‍ന്നു, പക്ഷാഘാതം വരുന്നത് വരെ. അതിനുശേഷം നടപ്പ് അവസാനിച്ചുവെങ്കിലും, സാനുവിന്റെ പ്രസംഗവേദികളിലേക്കുള്ള സഞ്ചാരം ഒരിക്കലും മടിഞ്ഞില്ല.
95-ാം വയസ്സിലെ നോവല്‍...
സാഹിത്യ മേഖലയില്‍ സംഭാവനകളിലൂടെ മലയാളികളുടെ മനസ്സില്‍ മാഞ്ഞുപോകാത്ത സാനിധ്യമായ പ്രൊഫ. എം കെ സാനു, എഴുത്തിനൊരിക്കലും കാലപരിധി ഇല്ലെന്ന് തെളിയിച്ചപോലെ, 95-ാം വയസ്സില്‍ നോവലിസ്റ്റായും പിറവിയെടുത്തു. മഹാഭാരതത്തിലെ കുന്തീദേവിയെ ആധാരമാക്കി എഴുതിയ 'കുന്തീദേവി' എന്ന നോവല്‍ മഹാമാരികാലഘട്ടത്തില്‍ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സൃഷ്ടിഭാവനയുടെ ഉദാത്ത സാക്ഷ്യമായി മാറി.
കോവിഡ് കാലത്ത് സാനു മാഷ് എഴുതി പൂര്‍ത്തിയാക്കിയ അഞ്ചു ഗ്രന്ഥങ്ങളില്‍പ്പെട്ടതായാണ് ഈ നോവല്‍, 2021ല്‍ അദ്ദേഹം ആശുപത്രിയില്‍ കഴിയുമ്പോഴാണ് പുസ്തകം പുറത്തിറങ്ങിയത്. സാനു മാഷ് തന്നെ ആമുഖത്തില്‍ രേഖപ്പെടുത്തുന്നതുപോലെ, കുന്തിയേകുറിച്ചുള്ള പരമ്പരാഗത കഥാഖ്യാനങ്ങള്‍ ചോദ്യംചെയ്യുന്ന പുതിയൊരു സമീപനമാണ് ഈ കൃതിയിലൂടെ അദ്ദേഹം സ്വീകരിച്ചത്.
സ്ത്രീസാധുതയുടെയും ധര്‍മാധിഷ്ഠിതമായ നിലപാടുകളുടെയും പുറകില്‍ വ്യക്തമായ ആന്തരിക സംഘര്‍ഷങ്ങളിലൂടെയും തത്വചിന്തയിലൂടെയും കടന്നുപോകുന്ന കുന്തിയെ, സമകാലികതയോടുള്ള യോജിപ്പോടെ അവതരിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. സദാചാരനിയമങ്ങളെ സ്രഷ്ടാക്കളെക്കൊണ്ടുതന്നെ ചോദ്യംചെയ്യുന്ന പുതിയ കുന്തിയെ, സഹനത്തിന്റെ തീയില്‍ ഉറപ്പിച്ച ധൈര്യത്തിന്റെ പ്രതീകമായാണ് സാനു ചിന്തിച്ചിരിക്കുന്നത്.
പ്രശസ്ത ആത്മകഥ 'കര്‍മഗതി' പ്രസിദ്ധീകരിച്ച ഗ്രീന്‍ ബുക്സ് തന്നെയാണ് ഈ കൃതിയും പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിരിക്കുന്നത്. കുന്തീദേവി മലയാളത്തിലെ പുതുമയുള്ള സ്ത്രീപക്ഷ വായനകള്‍ക്കു വഴിയൊരുക്കുന്ന ഒരു അപൂര്‍വ്വ നോവല്‍ എന്ന നിലയിലേക്കാണ് ഇനിയുമായി ഉയരുന്നത്.
എം.കെ സാനു എന്ന രാഷ്ട്രീയക്കാരന്‍
പ്രമുഖ സാഹിത്യകാരനും പൊതുപ്രവര്‍ത്തകനുമായ പ്രൊഫ. എം കെ സാനു, സാഹിത്യജീവിതത്തെക്കാള്‍ സമ്പന്നമായ അനുഭവങ്ങളായി ഓര്‍മ്മിക്കുന്നു തന്റെ നിയമസഭാ അംഗത്വ കാലത്തെ. 1987-ലെ തിരഞ്ഞെടുപ്പില്‍ എറണാകുളം മണ്ഡലത്തില്‍ നിന്നുള്ള ഇടതുപക്ഷ സ്വതന്ത്ര സ്ഥാനാര്‍ഥിയായി വിജയിച്ച അദ്ദേഹം, കോണ്‍ഗ്രസിന്റെ എ.എല്‍. ജേക്കബിനെ 10,032 വോട്ടിനാണ് പരാജയപ്പെടുത്തിയത്. എം എല്‍ എ എന്ന നിലയിലെ സ്വന്തം ചുമതലകള്‍ തികച്ചും ആത്മാര്‍ത്ഥതയോടെയും ജനസേവനചിന്തയോടെയും ആചരിച്ചതിന്റെ രേഖകളാണ് ഇന്നുമാത്രം പ്രസക്തമാകുന്നത്.
നിയമസഭാ പ്രവര്‍ത്തനത്തിന്റെ തിരക്കേറിയ ദിവസങ്ങളിലും യാത്രകളിലും ഇടയ്ക്ക് നിലകൊള്ളുന്ന എഴുത്തിനുള്ള കാലാവധി, ആ കാലഘട്ടത്തിലെ തന്നെ മലയാള സാഹിത്യത്തിലെ പ്രശസ്ത കൃതികളിലൊന്നായ 'ചങ്ങമ്പുഴ കൃഷ്ണപിള്ള നക്ഷത്രങ്ങളുടെ സ്‌നേഹഭാജനം' പൂര്‍ത്തിയാക്കാന്‍ സാനു മാഷിനെ പ്രേരിപ്പിച്ചിരുന്നു. ''എഴുത്തൊഴികെ എല്ലാം നടന്ന കാലം'' എന്ന് അദ്ദേഹം പിന്നീട് ആ സമയത്തെ ഓര്‍മ്മിപ്പിക്കുന്നു.
പോലീസ് സുരക്ഷയോ വാഹനസൗകര്യമോ കൂടാതെ ട്രെയിനിലൂടെയുള്ള യാത്രകളും എല്ലാ കാര്യങ്ങളും താനേ കൈകാര്യം ചെയ്തതുമായിരുന്നെന്നും, സഭാ ലൈബ്രറിയില്‍ നടത്തുന്ന പതിവ് വായനാക്ഷണങ്ങള്‍ ഇന്നുമാത്രം ഏറെ പ്രാധാന്യമുള്ളതാണെന്ന് മാഷ് പറഞ്ഞു. സഭയില്‍ സംസാരിക്കാന്‍ ധാരാളം അവസരങ്ങള്‍ ലഭിച്ചെന്നും, തന്റെ സമയം യുവ അംഗങ്ങള്‍ക്ക് വിട്ടുകൊടുക്കുന്ന വിനയപരമായ സമീപനം എപ്പോഴും അദ്ദേഹം പാലിച്ചുവെന്ന് സഹസമയക്കാരും അനുസ്മരിക്കുന്നു.
ജനപ്രതിനിധിയെന്ന നിലയില്‍ ഏറ്റവും ആത്മാര്‍ഥതയോടെ അദ്ദേഹം സ്വീകരിച്ച സഹായ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളിലൊന്നായി, 'കൈക്കൂലി'യായി ലഭിച്ച ഒരു സംഗീത പാട്ടാണ് പിന്നീട് മാഷ് പരാമര്‍ശിച്ചത് ജോലിസംബന്ധമായ ഒരു പരാതിക്കാരന്‍ നന്ദിയുടെ അടയാളമായി എംഎല്‍എ ഹോസ്റ്റലില്‍ സാനു മാഷ് വന്നപ്പോള്‍ തരാന്‍ കൈയ്യില്‍ ഒന്നുമില്ല പകരം ഒരു പാട്ട് പാടി തരാം എന്ന് പറഞ്ഞാണ് അദ്ദേഹം ആ പാട്ട് പാടിയത്. സാംസ്‌കാരിക പ്രവര്‍ത്തനമാണ് തന്റെ വഴിയെന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ചായിരുന്നു രണ്ടാം വട്ടം തെരഞ്ഞെടുപ്പിനെ പിന്തള്ളി രാഷ്ട്രീയപ്രവര്‍ത്തനം വിട്ടുനിന്നത്. എന്നാലും വൈപ്പിന്‍ ദ്വീപ് ഗോശ്രീ പാലം പോലെ വലിയ പദ്ധതികള്‍ക്ക് വേണ്ടി സഭയില്‍ ആവേശപൂര്‍വം സംസാരിച്ച അദ്ദേഹം, സഹോദരന്‍ അയ്യപ്പന്‍ മാസ്റ്ററുടെ സ്വപ്നങ്ങള്‍ പൂര്‍ത്തിയാക്കാനായി പ്രവര്‍ത്തിച്ച ഓരോ ശ്രമത്തിലും അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആത്മീയ ബാധ്യത പ്രകടമായി.
വധഭീഷണികള്‍ ഉള്‍പ്പെടെ നേരിട്ട അനുഭവങ്ങള്‍ സാനു മാഷിന്റെ രാഷ്ട്രീയജീവിതത്തിന്റെ ഗൗരവം വ്യക്തമാക്കുന്നവയാണെങ്കിലും, പൊതുപ്രവര്‍ത്തനം ഒരു ദൗത്യമായി കണ്ട അദ്ദേഹത്തിന് അതൊരിക്കലും പിന്തിരിയാനുള്ള കാരണം ആയില്ല. എഴുത്തുകാരനെന്നതിനു പുറമേ, ജനപ്രതിനിധിയായ വിശ്വസ്ത സേവകന്‍ എന്ന നിലയില്‍ ചരിത്രം സാനു മാഷിനെ ആദരിച്ചിരിക്കുന്നു.